O peto formigueiro, coñecido tamén como torcecuello, é un paxaro piciforme moi peculiar. De tamaño pequeno (16–17 cm de lonxitude), semellante en proporcións a un paporrubio grande ou unha laverca, destaca pola súa plumaxe críptica mimética: o seu dorso, ás e cola teñen un complexo debuxo de tonos marróns, grises e cremas con franxas e bandas negras e acastañadas que lembran a cortiza dunha árbore. Esta camuflaxe fai que pase desapercibido nas árbores. A parte inferior é gris amarelada con listado fino escuro. Ten cabeza pequena e redondeada, cunha raia escura a cada lado atravesando os ollos. Os ollos son escuros e o peteiro curto e puntiagudo, non robusto coma nos picos verdadeiros. As patas son fortes, con dedos opostos típicos de aves trepadoras (dous adiante e dous atrás). Un trazo curioso é a capacidade de xirar e torcer o pescozo de maneira serpenteante, o que lle dá o nome popular de “torcecuello”. A súa cola é ríxida pero non tanto coma a doutros petos; faille de apoio ao trepar pero tamén adoita ficar moito en posicións verticais. En xeral, a súa aparencia recorda máis a un paxaro passeriforme marrón que a un peto de cores vivas.

Habita bosques claros, campiñas arboradas e áreas de transición entre bosque e prado. Gústalle zonas con árbores vellas que teñan buratos para aniñar, pero á vez con espazos abertos arredor onde abundan formigas (o seu alimento principal). Por iso prefiren devesas de carballos claras, soutos, bosques de ribeira ralos xunto a prados, pomares, olmedas abertas e mesmo parques rurais. Non adoita penetrar en bosques densos nin con sotobosque pechado. Tamén evita zonas totalmente desarboradas pois necesita árbores para aniñar. Na Limia, é posíbel atopalo en bosquetes de ribeira (ameneiros, freixos) pouco densos ao longo do río Limia e regatos, así como en sebes arbóreas de fincas e prados con algunhas árbores dispersas (salgueiros, cerdeiras bravas, etc.). Tamén se ten rexistrado en carballeiras aclaradas e ata nunha plantación vella de castiñeiros próxima a campos. Básicamente require unha mestura de vexetación: arbórea para refuxio e reprodución, e terreo aberto con formigueiros para alimentarse. Durante a migración pode aparecer en hábitats máis diversos, incluso xardíns ou parques urbanos. É unha especie migratoria en Galicia e reprodutora escasa; busca nichos de hábitat ben específicos.

Especializada en formigas e as súas larvas e pupas. O peto formigueiro ten unha dieta dominada polos himenópteros sociais (formigas e tamén algunhas termitas onde existen). Ten unha lingua longa e pegaxosa, similar á dos pitos reais, axeitada para introducir nos niños de formigas e extraer larvas e adultos. Cando atopa un formigueiro no chan ou nun tronco podre, usa o peteiro para picar e abrir unha gretas, e logo saca a lingua repetidamente para “lamber” as formigas, que quedan pegadas pola saliva viscosa. Pode consumir tamén outros insectos en menor medida: larvas de coleópteros na madeira, arañas, pequenas eirugas, etc., sobre todo mentres busca formigas. Pero as formigas son o 70–90% da súa dieta durante a cría. Adoita alimentarse no chan, onde localiza os montículos de formigas de prado ou, nas árbores, fai o propio con formigueiros arbóreos (algunhas especies de formigas viven baixo a cortiza). É común velo no chan revirando follas ou madeira podre en busca de formigueiros subterráneos. Polo seu comportamento moi críptico, raramente se detecta mentres come, salvo porque ás veces queda cuberto de formigas e sacode as plumas para librarse do ácido fórmico. No outono, cando as formigas están menos activas, pode complementar cunha pequena proporción de sementes ou froitos miúdos, pero é minoritario. En catividade demostrou adaptarse a larvas doutros insectos (tenebrios, etc.), pero en liberdade é un comedor de formigas case exclusivo.

Chega aos lugares de cría en abril e comeza axiña a busca de niño. Non escava ocos propios (a diferenza dos pícidos clásicos). En troques, utiliza niños alleos: adoita aniñar en ocos de árbores feitos por outros petos (p.ex. ocos de pito real, peto pequeno) ou en cavidades naturais en troncos podres, ou mesmo en buratos de paredes de pedra e muros. Non engade case material; a posta faise sobre restos de madeira podrida ou material preexistente no oco. A femia pon de 7 a 10 ovos brancos brillantes (un número alto, coma adoita en aves que comen formigas) a finais de primavera. A incubación dura duns 12–14 días e é compartida por ambos pais, quendas de día e á noite a femia incubando. Os poliños nacen espidos e son alimentados polos proxenitores no niño con pasta de formigas e larvas regurxitada. Medran durante unhas 3 semanas no oco. Durante este tempo, os adultos son moi discretos ao achegarse ao niño para non delatar a posición (o seu camuflaxe e inmobilidade axúdanos). Cando chega o momento, os polos saltan do niño e comezan a explorar pólas e troncos próximos; aínda non son moi bos voadores, pero van desenvolvendo forza. Os pais seguen alimentándoos fóra do niño por uns días. Soen sacar unha niñada única por ano, raramente dúas en climas moi favorables. Tras a cría, os adultos e novos permanecen algún tempo no contorno, pero comezan migración pronto (finales de agosto – setembro). Un comportamento notable é que cando se senten ameazados no niño (por exemplo, se alguén mira dentro do oco), o adulto ou poliños son capaces de sibilaar e torcer o pescozo coma unha serpe, unha exhibición intimidatoria curiosa.

O peto formigueiro é un migrador de longa distancia. En Galicia só está presente na primavera e verán. Chega habitualmente a finais de marzo ou comezos de abril. Os primeiros avistamentos na Limia adoitan ocorrer na primeira quincena de abril nos bosques de ribeira. Instálanse, crían durante maio e xuño, e xa en xullo-agosto comezan a moverse. Para finais de agosto, a maioría emprende a viaxe de retorno cara África tropical (principalmente África occidental, onde invernan). En setembro raramente queda algún tardío; para outubro xa ningún permanece. Durante a migración outonal, a Limia podería recibir exemplares de paso doutros lugares, pero dado que a poboación europea xeral está en declive, as observacións migratorias son escasas. Tamén en migración primaveral (marzo) pode aparecer algún individuo en zonas máis abertas antes de establecer territorio. En inverno (de novembro a febreiro) está ausente da comarca. Así pois, o seu ciclo fenolóxico local defínese como visitante estival reprodutor que chega en abril e se vai a finais de agosto. Polo seu comportamento discreto, ás veces pasa desapercibido mesmo cando está presente; con todo, o seu canto un tanto rechiante e os rechíos característicos pódennos avisar da súa chegada.

No pasado, o torcecuello era unha ave pouco común pero presente nas áreas de campiña con arboredos da Limia. Hoxe en día, continúa escaso e localizado. Existen datos de reprodución na ZEC da Limia, principalmente asociados a bosques de ribeira do río Limia e afluentes (onde aínda hai árbores vellas con ocos) e en certos sotos de castiñeiros claros. A súa natureza migratoria e difícil detección complican cuantificar a poboación, pero probablemente sexa moi reducida, quizais poucas ducias de parellas en toda a comarca. A tendencia en Europa é de declive pola perda de hábitats con formigueiros (uso de pesticidas, intensificación agrícola, perda de árbores vellas). Na Limia, factores como a eliminación de bosques de ribeira ou a limpeza excesiva de matogueira (onde viven formigas) poden perxudicalo. Por outra banda, a conservación de sebes arbóreas e bosquetes illados en contornas agrícolas xoga ao seu favor. Está protexido e catalogado como especie vulnerable. Dentro da Limia, áreas como as ribeiras do Limia e Antela, e algúns bosquetes do entorno de Porqueira–Rairiz son importantes refuxios para el. En resumo, mantense como reprodutor raro; non obstante, a súa presenza cada tempada indica que aínda atopa condicións suficientes en certos puntos. Sería recomendable vixiar poboación mediante censos de canto en primavera, e promover prácticas que manteñan formigueiros (evitar abuso de insecticidas). O peto formigueiro é un pequeno tesouro ornitolóxico da Limia pola súa singularidade e especialización, e aínda resiste, ancorado ás árbores veteranas e ás colonias de formigas das nosas paisaxes rurais.