A lavandeira branca é unha pequena ave estilizada duns 18 cm de lonxitude, facilmente recoñecible pola súa combinación de cores e o seu continuo movemento de cola. Presenta cabeza branca con gorxa, meixelas e caluga negras no macho adulto (as femias e inmaturos teñen eses negros algo máis atenuados, tirando a gris). Ten unha “máscara” negra que inclúe a face e parte frontal do peito. O dorso é de cor gris claro. As alas son negras con barras brancas visibles e a cola é longa e negra con os laterais brancos. O ventre e flancos son brancos. Unha das características máis salientables é a súa longa cola (que supón case a metade do corpo) que abanea constantemente arriba e abaixo cando está pousada, comportamento polo cal recibe o nome de “patexa” nalgunhas zonas. As patas son negras e finas, adaptadas a camiñar e correr polo chan. Ten voo ondulante e canto trinante e curto. En plumaxe de inverno, os machos perden algo de intensidade no negro da gorxa, parecendo máis ás femias. No campo, a silueta delgada, a cola longueira e os contrastes de branco e negro fan que sexa moi doada de identificar.

É unha ave asociada a medios abertos e frecuentemente a proximidade da auga, aínda que non exclusivamente. Atópase en ribeiras de ríos e regatos, beiras de lagoas, prados húmidos, campos de cultivo e tamén en contornas urbanas (parques, patios, prazas). Require espazos abertos ou de vexetación baixa onde poida correr polo chan á caza de insectos. Gústalle as marxes lamacentas e areosas de cursos de auga e humedais para forraxear. Tamén adoptou entornos humanizados: vemos lavandeiras nas estradas, aparcadoiros, xardíns e tellados planos onde recollen insectos. Na Limia está presente practicamente en todo o territorio: nas beiras do río Limia, nos regueiros de drenaxe dos cultivos, nos arrozais encharcados durante a sementeira, e mesmo dentro das vilas a ceibar insectos no chan. Durante a época reprodutora, prefire ambientes xunto a auga corrente (ríos con grava, presas, canles) onde adoita aniñar en escavacións ou ocos. Pero fóra dela, é omnipresente en calquera área aberta. Adapta-se ben aos cambios de estación: en inverno concéntrase arredor de núcleos habitados que lle ofrecen calor e alimento (por exemplo, zonas de cortellos ou esterqueiras con insectos), mentres que en verán dispérsase por todo tipo de hábitats abertos, mesmo zonas de montaña.

Insectívora. A súa dieta consta principalmente de insectos e outros artrópodos pequenos. Captura todo canto insecto atope no chan ou a baixa altura: formigas, moscas, mosquitos, coleópteros pequenos, saltóns novos, efémeras caídas, arañas, etc. Ten un comportamento moi activo: corre polo chan e da pequenos saltos perseguindo presas, ou realiza voos curtos para coller algunha mosca no aire. Tamén revolverá entre follas caídas ou lixo orgánico para expoñer invertebrados. Nas ribeiras, remexe co peteiro no limo ou entre cantos rodados para atopar larvas acuáticas ou pequenos cangrexos de auga doce. O seu longo rabo axúdalle a manobrar e equilibra-la cando corre tras presas. Ás veces séguenos aos gando pacendo, para atrapar insectos espantados polos animais. En entornos urbanos, acode a farolas pola noite para cazar os insectos atraídos pola luz. Non consome materia vexetal agás de forma accidental ao coller insectos. No inverno, cando hai menos insectos dispoñibles, resiste alimentándose de formas invernantes (por exemplo pupas ou adultos ocultos) e busca nas proximidades de asentamentos humanos onde a actividade fai que sigan presentes (esterco, etc.). Pode complementarse con pequenos moluscos ou vermes en caso de necesidade, pero en xeral mantén unha dieta insectívora durante todo o ano.

A temporada de cría comeza cedo, a miúdo en marzo ou abril xa están formando parellas. As lavandeiras brancas aniñan en ocos ou recunchos protexidos, a pouca altura do chan. Escollen lugares como buratos en muros de pedra, gretas en pontes, baixo tellas soltas, fendas entre pedras en ribeiras, ou incluso no interior de edificios abandonados. Constrúen un niño de herbas secas, raíces finas e musgo, ben acondicionado e forrado con pelos, la e plumas para ser suave. Poñen 5–6 ovos brancos grisáceos cunha lixeira pinta gris. Incúbanos ambos proxenitores ~12 días, aínda que a femia adoita facelo a maior proporción do tempo, co macho relevándoa ocasionalmente. Os poliños son alimentados con insectos remexidos en faragulla polos pais. Medran rápido e en 12–14 días xa asoman e queren saír do niño. Unha vez que voan (sobre os 15 días de idade), seguen sendo alimentados polos adultos uns días máis ata perfeccionar a súa técnica de caza. As lavandeiras poden sacar dúas roladas ao ano: unha primeira a principios de primavera e unha segunda a comezos de verán. Son moi territoriais durante a cría, botando fóra intrusos das inmediacións do niño con violentos persecucións e chíos estridentes. Unha vez acabada a época de reprodución, tenden a xuntarse en grupos para durmir. A fidelidade ao sitio é alta: os adultos retornan moitas veces ao mesmo lugar de niño en anos sucesivos, e mesmo poden reutilizar o niño coas melloras oportunas.

A lavandeira branca é residente parcial en Galicia. Na Limia, unha proporción da poboación permanece todo o inverno, mentres que outra parte migrará a zonas máis temperadas da península ou sur de Europa. É salientable que no inverno aínda se observan bastantes exemplares nas aldeas e beiras de ríos, pero en menores densidades ca no verán. Pola contra, na primavera vense de súpeto moitas máis (pola chegada das migradoras e pola reprodución local). Así, consideramos que na Limia son residentes locais con reforzo migratorio: hai unha poboación que aguanta todo o ano, e a ela súmanselle exemplares migrantes procedentes do norte a partir de febreiro-marzo. No outono, especialmente en outubro, obsérvanse movementos migratorios: bandiñas de lavandeiras brancas concentradas en prados ou beiras de lagoas, que logo continúan cara ao sur. Pero sempre quedan unhas cantas. Incluso en días fríos de xaneiro, é común ver lavandeiras ao mediodía polas rúas de Xinzo ou nos prados soleados buscando insectos. Con isto, a especie mantén unha presenza continua. O que varía é o seu comportamento social: no inverno durmen en dormitorios comunais (por exemplo en arbustos xuntos a pardais), e no verán disérganse en parellas defendendo territorio. Pero en conxunto non abandonan completamente a comarca en ningunha época.

A lavandeira branca é unha ave moi familiar e frecuente na Limia. A poboación local parece estable e incluso pode ter aumentado grazas á expansión de zonas agrarias e humidais que favorecen a obtención de alimento. Non presenta problemas de conservación destacados; de feito, a súa adaptabilidade a entornos humanizados fai que non sufra en exceso polos cambios moderados. A nivel europeo a especie está en bo estado (LC). En Galicia mantense común e amplamente distribuída. Na Limia concrétamente, é doado vela tanto no campo coma dentro das localidades, o que indica que se atopa nun estado favorable. Situacións que poderían afectala serían: contaminación de ríos (que mermase os insectos acuáticos) ou un uso intensivo de insecticidas e herbicidas (que eliminen as súas presas), pero aínda así é máis resistente ca outras aves a esas perdas, debido á súa dieta variada e mobilidade. É un indicador positivo ver lavandeiras no inverno: quere dicir que atopan alimento suficiente. Ata agora, seguen a atopalo. Por tanto, a lavandeira branca continúa a ser unha estampa típica dos nosos prados e rúas, coa súa cola balanceante e o seu rechouchío, acompañando o día a día dos limiaos sen síntomas de declive.